Artık Karaman'a tescilli

Karaman son 1 yıl içerisinde çoğrafi işaret noktasında atağa geçti. Son olarak Sarıveliler ilçesine özgü kıyafetler tescillenerek  Türk Patent Kurumunun 3.07.2023 tarih ve 152 sayılı Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni'nde yayınlandı.

Tescillenen Sarıveliler Yöresel Giysileri, toplumsal tören, milli kutlama, toplantı, düğün, bayram gibi özel günler ve etkinliklerde kadınlar tarafından giyilen yöreyle özdeşleşmiş giysilerdir. Bu giysiler desen ve renk bakımından oldukça geniş bir çeşitliliğe sahip olup, yöre kadınları tarafından geleneksel takılar ile tamamlanarak giyilmektedir.

Sarıveliler Yöresel Giysileri, kültür aktarımıyla Karamanoğlu Beyliği’nden günümüze ulaşan giysilerdir.

Yörük yaşam geleneğini halen sürdüren ve sürülerini otlatmak için yüksek yaylalara çıkan yöre halkı, yaylaların yeşilliğinden ve çiçeklerin renklerinden etkilenmiş, doğanın renklerini geçmişten günümüze yöresel kıyafetlerinde kullanmışlardır.

Daha önce Karaman'a ait Divle Obruk Peyniri, Ekşikara Üzümü, Taşkale Halısı, Ermenek Helvası, Başyayla Karın Kaymağı ve Kazımkarabekir Kabak Çekirdeği coğrafi işaret belgesi almıştı.

Sarıveliler Yöresel Giysileri’nin tescil edilmesi ile Karaman'a ait coğrafi işaretli ürün sayısı 7’ye yükseldi. 

Sarıveliler Yöresel Giysileri

Bu coğrafi işaret, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun 41 inci Maddesi kapsamında 13.09.2022 tarihinden itibaren korunmak üzere 19.06.2023 tarihinde tescil edilmiştir.

Sarıveliler Yöresel Giysileri adını Sarıveliler, eski adıyla, Karaman iline 157 km mesafede olan Başdere köyünden alır. Sarıveliler yöreye yerleşen Türkmen oymaklarınca kurulmuş bir yerleşim birimi olup, Tol Medrese’nin 1344 tarihli vakıf kayıtlarından köyün 1300’lü yıllarda mevcut olduğu anlaşılmaktadır.

Sarıveliler Yöresel Giysileri; toplumsal tören, milli kutlama, toplantı, düğün, bayram gibi özel günler ve etkinliklerde kadınlar tarafından giyilen yöreyle özdeşleşmiş giysiler olup, başa giyilen ve tercihe göre değişen yazma, pullu ak çember veya sarı saçaklı çember, lastikli fistan, tercihe göre fistanın yerine giyilen etek, fistanın üzerine giyilen örgü veya kadife yelek, bele bağlanan darabulus kuşağı, fistanın veya eteğin altına giyilen bağlama (topak don) parçalarından oluşur.

Sarıveliler Yöresel Giysilerindeki; pullu ak çember, sarı saçaklı çember, lastikli fistan, yün yelek, darabulus kuşağı ve bağlama (topak don) gibi karakteristik parçalar, kültür aktarımıyla Karamanoğlu Beyliğinden günümüze ulaşan giysilerdir. Yöre halkı yörük yaşam geleneğini halen sürdürmekte olup, sürülerini otlatmak için yüksek yaylalara çıkan yöre halkı yaylaların yeşilliğinden ve zengin çiçek florasının renklerinden etkilenmiş ve doğanın renklerini geçmişten beri yöresel kıyafetlerinde kullanmıştır.

Sarıveliler Yöresel Giysilerini oluşturan parçaların tarifi aşağıda verilmiştir:

1. Yazma: Yöredeki kadınların günlük hayatta başlarına örttükleri, fistan ile renk uyumu olan başa örtülen örtüdür. 

2. Pullu Ak Çember: Kenarları işlemeli ve işlemesiz olmak üzere iki tipi mevcut olup, gençler işlemeli giyerken, yöredeki yaşlı kadınlar ise işlemesiz olarak tercih ederler.

3. Sarı Saçaklı Çember: Başörtüsü üzerine çember olarak veya kuşak yerine kullanılabilen, 1x1 m ebatlarında pamuklu ve/veya yünlü dokuma örtüdür.

4. Lastikli fistan: Sarıveliler Yöresel Giysilerinde lastikli fistanın yazın 5,5x1 m jarse veya emprime kumaştan kışın ise 5,5x1 m kadife kumaştan dikileni kullanılır. Yazın giyilen çeşidinden kullanılan kumaşlar çiçek desenlidir ve incedir. Kışın ise tek renk (en çok kullanılan renkler mor, koyu mavi, eflatun ve kırmızıdır) kalın kadife kumaştan dikileni tercih edilir. 

5. Yelek: Kadife ve yün çeşitleri bulunmakta olup, yün yelek; eğirtmeç denilen iplik eğirme aletinde eğirtilen yünlerin tığ ile örülmesiyle yapılır, gündelik olarak yöresel kıyafetin üzerine giyilir. 

6. Darabulus (Trablus) kuşağı: Bu kuşağın deniz yolu ve Göksü Irmağı vasıtasıyla bölgeye ticaret malı getirip götüren Arap, Beyrut ve Trabluslu tüccarlar tarafından getirilmiştir. Zamanla bölgede ipek böcekçiliğinin gelişmesi sayesinde yörede günlük yaşama dahil olmuş, günlük kıyafetlerde kullanılır hale gelmiştir. Sarıveliler Yöresel Giysilerinde lastikli fistanın üzerine bele dolanan 40 cm x 1,5 m ebatındaki kuşaktır. Renkli ipekten sıralı şekilde yeşil-turuncu-beyaz renklerde dokunan kuşağın uçları püsküllüdür. En üstte püskülleri sarkacak şekilde bele üç defa sıkıca dolanır.

7. Topak don (Bağlama): Yörede yaşlı kadınların giydiği topuktan lastikli olup topak bir görünüm verdiği için topak don olarak adlandırılır. Gelinlerin giydiklerine ise bağlama denir. Bunun sebebi gelinlerin giydiği parçanın dizden bağlanıp alt kısmına bol bir görüntü verilmesidir. Topak don yarısı (üst tarafı) renkli, alt tarafı beyaz olacak şekilde iki renkli olur. Topak donun renginin lastikli fistan ile uyumlu olması gerekir. Örneğin kırmızı kadife lastikli fistanın altına giyilen topak donun üst kısmı kırmızı tonlarda, alt tarafı ise beyaz olmalıdır.

Üretim Metodu:

Sarıveliler Yöresel Giysileri sadece bu yörede giyildiği için ilçe içerisinde ihtiyaca göre sipariş üzerine hazırlanmakta olup, günümüzde yılda yaklaşık 100-150 adet dikilir.

1. Yazma: Yazma geçmişte her evde bulunan çulhalık adı verilen dokuma tezgahlarında ipek iplikten dokunurdu. Günümüzde 1 x 1 m büyüklüğünde hazır ipek kumaşın kesilmesi ve kullanacak kişinin tercihine uygun renklerde iğne oyası ile süslenmesiyle de yapılır. El dokuma yazma yapmak için çulhalığa çözgü denilen uzunlamasına iplikler geçirilir, çulhalığın pedal denilen ayaklarından her birine basıldığında çözgülerin arası açılır ve arasından atkı iplikleri yanlamasına geçirilir, kumaşın sıkı olması için kirkit ile sıkıştırılır. Bu işlemlerin sonucunda yazma dokunmuş olur. Tercihe göre çözgü iplikleri uzun kesilerek doğal bir süsleme yapılır veya kısa kesilerek kenarlarına iğne yardımıyla ince boncuklar dikilerek süslenir.

2. Pullu Ak Çember: Geçmişte çulhalıkta pamuk iplikten dokunan kumaşlardan dikilen ak çember, günümüzde hazır alınan pamuklu kumaşlardan hazırlanmaktadır. İşlemeli olanda, dört tarafına pul veya boncuk işlenmesiyle tamamlanır. Çemberin dokuması yazma ile aynı şekilde olur.

3. Sarı Saçaklı Çember: Geçmişte çulhalıkta pamuklu veya yünlü iplikten dokunur, duvak yerine gelinlerin üzerine örtülür, bebeklere kundak olarak kullanılırdı. Çulhalıkta dokunması yazmayla aynı şekildedir ancak kullanılan çözgü ve atkı iplikleri sarı ve beyaz renktedir. Kumaş çulhalıktan alınırken çözgü ipliklerinin uçları uzun kesilir, daha sonra bu iplikler eşit tutamlarda alınarak uçları düğümlenir ya da uçlarına boncuklar geçirilerek süsleme yapılır.

4. Lastikli fistan: Dikimi ustalık ve beceri gerektirir. Dikiş makinelerinde eteği kullanacak kişinin ölçülerine göre önce astar dikilir. Daha sonra ölçülere göre bir bütün olarak kesilen kumaş tek taraftan dikme suretiyle birleştirilir. Kol kısımları ayrı kesilip dikildikten sonra fistana birleştirilir ve yaka kıvırma işlemi gerçekleştirilir. En son fistanın bel ile göğüs kısmı arasına içten lastik dikilir. Bu lastik fistanın bel kısmını büzmek suretiyle daraltırken fistanın etek kısmına kıvrımlı bir salınım verir. Fistanın etek kısmına dikilen yaldızlı şerit de etek kısmının salınımlı olmasını sağlayan bir diğer unsurdur. Lastikli fistanı genç kadınlar düğünlerinde gelinlik olarak kullandıktan sonra özel günlerde de giymeye devam ederler.

5. Yelek: Kadife ve yün çeşitleri bulunmakta olup, yün yelek; eğirtmeç denilen iplik eğirme aletinde eğirtilen yünlerin tığ ile örülmesiyle yapılır, gündelik olarak yöresel kıyafetin üzerine giyilir. Örme işlemi için önce yeleği giyecek kişinin vücut ölçülerine göre iki ters ve bir düz ilmek atmak koşulu ile yeleğin ön kısmı iki parça, arka kısmı ise tek parça olarak örülür. Daha sonra örülen bu parçalar dikilerek birleştirilir. Böylece örgü yelek tamamlanmış olur. Kadife yelek ise 3x1 m kadife kumaştan dikiş atölyelerinde dikilir, özel günlerde ve düğünlerde giyilir. Kadife yeleğin dikiminde düz kadife denilen ve genellikle üst giyim ve ev tekstilinde kullanılan, ön yüzünde kısa kesilmiş havlar bulunan, parlak, yumuşak kadife kumaş kullanılır. Yeleği giyecek kişinin tercih edeceği renkte kadife kumaş (en çok kullanılan renkler mor, koyu mavi, eflatun ve kırmızıdır) ölçülere göre kesilir, içerisine pamuklu astar eklenerek dikim yapılır. Daha sonra kıvırma işlemi ile ceplerin dikimi gerçekleştirilir. Yeleğin yaka, kol ve kenar kısımlarına yaldızlı şeritler dikilir.

6. Darabulus (Trablus) kuşağı: Darabulus Kuşağı geçmişte evlerdeki çulhalık tezgahında tamamen ipekten dokunurdu. Zamanla tamamen ipek kuşağın yerini pamuklu dokuma kumaşlar almıştır. Gençler genellikle ucu tokalı ya da boncuklu şekilde süslemeli kuşakları tercih ederken orta yaşlı ve yaşlı kadınlar sade kuşakları kullanır. Kuşak süslemede gel eneksel bir yöntem bulunmamakla birlikte kullanacak kişi kendi zevkine göre ya uçları tokalı şekilde ya da boncukla süsleme yapar. Tokalı süsleme; kuşağın uç kısımlarında bırakılan uzun çözgü iplikleri önce belirli bir uzunluğa kadar saç örgü modelinde örülür, daha sonra önceden bir levhanın üzerine sarılan ipliklerin bir uçları kesilip orta kısımlarından bağlanan ve iki ucu birleştirilerek püskül haline getirilen tokalar bağlanarak tokalı süsleme yapılmış olur. Boncuklu süslemede ise tokaların bağlandığı kısımlara boncuklar takılarak yapılır.

7. Topak don (Bağlama): Lastikli fistanın altına giyilen parçadır. 2,1 m x 1 m divitin kumaş ile altına 2,5 m astardan dikilir.